Trong cấu trúc của thị trường phái sinh, cơ chế bù trừ và thanh toán giữ vai trò quan trọng trong việc bảo đảm an toàn hệ thống, tính liên tục của giao dịch và niềm tin của nhà đầu tư. Trọng tâm là cơ chế đối tác bù trừ trung tâm (CCP), qua đó bảo đảm an toàn hệ thống, tính liên tục giao dịch và minh bạch nghĩa vụ giữa các bên. Đồng thời, khung quy định định hướng vai trò, trách nhiệm của từng chủ thể tham gia, tạo nền tảng cho hoạt động giám sát và quản trị rủi ro hiệu quả. 

Hãy cùng Vietcap tìm hiểu về nội dung Bù trừ và Thanh toán Chứng khoán Phái sinh qua bài viết sau đây.


Mục lục

1. Khái niệm

2. Cơ chế đối tác bù trừ trung tâm (CCP)

3. Quy trình bù trừ và thanh toán giao dịch

   3.1. Thế vị và xử lý lỗi giao dịch

   3.2. Bù trừ vị thế

   3.3. Thanh toán lãi lỗ vị thế hằng ngày

   3.4. Thanh toán khi thực hiện hợp đồng

4. Xử lý trường hợp mất khả năng thanh toán

   4.1. Trình tự sử dụng nguồn hỗ trợ

   4.2. Các biện pháp xử lý khác

 

I. Khái niệm 

Bù trừ, thanh toán giao dịch chứng khoán phái sinh là các hoạt động bao gồm ký quỹ, đối chiếu, xác nhận kết quả giao dịch, xử lý lỗi, thế vị giao dịch, bù trừ, xác định nghĩa vụ thanh toán, chuyển giao tiền hoặc chuyển giao tiền và tài sản cơ sở vào ngày thanh toán.

Các quy định này áp dụng cho hoạt động bù trừ và thanh toán đối với giao dịch Hợp đồng tương lai (HĐTL) chỉ số chứng khoán và Hợp đồng tương lai trái phiếu Chính phủ (TPCP) niêm yết tại Sở giao dịch chứng khoán Hà Nội.

 

II. Cơ chế đối tác bù trừ trung tâm (CCP)

Giao dịch chứng khoán phái sinh niêm yết được bù trừ, thanh toán theo cơ chế đối tác bù trừ trung tâm (CCP) thông qua VSDC.

Trong cơ chế CCP, VSDC thực hiện hoạt động bù trừ, thanh toán, trong đó VSDC thông qua hoạt động thế vị trở thành một đối tác của giao dịch chứng khoán phái sinh, còn thành viên bù trừ (TVBT) là đối tác còn lại của giao dịch. 

Thế vị là việc thay thế một bên trong hợp đồng hoặc giao dịch CKPS bằng một bên khác, bên thay thế kế thừa tất cả các quyền lợi và nghĩa vụ liên quan.

 

III. Quy trình bù trừ và thanh toán giao dịch

1. Thế vị và xử lý lỗi giao dịch

Lệnh giao dịch khớp trên hệ thống SGDCK Hà Nội được chuyển sang VSDC để kiểm tra trước khi thế vị.

VSDC có quyền từ chối thế vị đối với giao dịch không hợp lệ, ví dụ: 

- Giao dịch của TVBT sau khi VSDC đã thông báo đình chỉ giao dịch đối với TVBT đó.

- Giao dịch đối với mã CKPS chưa được chấp nhận bù trừ thanh toán trên hệ thống VSDC.

VSDC thực hiện sửa lỗi sau giao dịch đối với các trường hợp sau:

- Các giao dịch thiếu thông tin tài khoản của khách hàng do chưa cập nhật trên hệ thống thanh toán.

- Giao dịch đóng vị thế có số lượng vị thế khớp lệnh lớn hơn số lượng vị thế đối ứng trên tài khoản bị đình chỉ giao dịch do vi phạm quy định về ký quỹ, giới hạn vị thế, giới hạn khối lượng mở của VSDC.

2. Bù trừ vị thế

VSDC thực hiện bù trừ các vị thế đối ứng của cùng một CKPS có cùng thời điểm đáo hạn trên cùng một tài khoản giao dịch để xác định vị thế ròng.

Ngoại lệ: Đối với tài khoản giao dịch tổng (ví dụ: của công ty quản lý quỹ hoặc công ty chứng khoán nước ngoài môi giới), VSDC chỉ thực hiện bù trừ các vị thế đối ứng khi nhận được yêu cầu bù trừ vị thế từ TVBT.

3. Thanh toán lãi lỗ vị thế hằng ngày

Thanh toán lãi lỗ vị thế được thực hiện bằng tiền vào ngày làm việc liền kề sau ngày VSDC thông báo khoản lãi lỗ.

Giá trị khoản thanh toán lãi lỗ được xác định hàng ngày trên cơ sở vị thế mở và chênh lệch giữa giá thanh toán cuối ngày so với giá thanh toán cuối ngày của ngày liền trước.

Nghĩa vụ thanh toán được xác định tách biệt cho từng tài khoản nhà đầu tư, sau đó được bù trừ để xác định nghĩa vụ thanh toán ròng theo từng TVBT. Việc thanh toán được thực hiện dưới hình thức chuyển khoản qua tài khoản tiền gửi thanh toán của VSDC tại ngân hàng thanh toán.

4. Thanh toán khi thực hiện hợp đồng

HĐTL Chỉ số: Việc thực hiện hợp đồng hoàn tất khi hoàn tất thanh toán lãi lỗ vị thế của ngày giao dịch cuối cùng (thanh toán bằng tiền).

HĐTL TPCP: Có thể thanh toán bằng tiền hoặc chuyển giao tài sản cơ sở. 

- Thanh toán chuyển giao tài sản cơ sở: Ngày thanh toán cuối cùng là ngày làm việc thứ ba sau ngày giao dịch cuối cùng (E+3). TVBT bên mua phải chứng minh khả năng thanh toán (phong tỏa tiền hoặc thư bảo lãnh ngân hàng). TVBT bên bán có trách nhiệm cung cấp danh sách TPCP được sử dụng để chuyển giao.

- Trường hợp chuyển giao thất bại: Nếu TVBT không đủ tiền thanh toán hoặc không đủ TPCP để chuyển giao, VSDC được quyền thực hiện thanh toán hợp đồng bằng tiền, và TVBT vi phạm có trách nhiệm bồi thường cho TVBT liên quan một khoản tiền không thấp hơn 5% giá trị thanh toán hợp đồng.

 

IV. Xử lý trường hợp mất khả năng thanh toán

Thành viên bù trừ hoặc nhà đầu tư bị mất khả năng thanh toán khi không kịp thời hoặc không đầy đủ nghĩa vụ thanh toán lỗ vị thế hoặc nghĩa vụ thanh toán khi thực hiện hợp đồng.

1. Trình tự sử dụng nguồn hỗ trợ

Khi TVBT mất khả năng thanh toán, VSDC sử dụng các nguồn hỗ trợ theo trình tự sau:

- Sử dụng tiền ký quỹ của TVBT mất khả năng thanh toán, bao gồm tiền ký quỹ của khách hàng (chỉ trong phạm vi nghĩa vụ thanh toán của nhà đầu tư đó).

- Sử dụng khoản đóng góp bằng tiền vào Quỹ bù trừ của chính TVBT mất khả năng thanh toán.

- Sử dụng khoản đóng góp Quỹ bù trừ bằng tiền của các TVBT khác.

- Sử dụng Quỹ phòng ngừa rủi ro nghiệp vụ của VSDC.

- Sử dụng các nguồn vốn hợp pháp của VSDC (sau khi được Bộ Tài chính chấp thuận).

2. Các biện pháp xử lý khác

- Đóng vị thế bắt buộc: VSDC có quyền yêu cầu SGDCK Hà Nội đình chỉ việc nhận lệnh mở vị thế mới đối với tài khoản mất khả năng thanh toán. VSDC yêu cầu TVBT mất khả năng thanh toán tự thực hiện hoặc chỉ định TVBT khác thực hiện giao dịch đối ứng để đóng vị thế, thanh lý vị thế bắt buộc.

- Xử lý tài sản: VSDC có quyền sử dụng, bán, chuyển giao tài sản ký quỹ của nhà đầu tư và TVBT đã nộp cho VSDC để hỗ trợ thanh toán.

- Hoàn trả nguồn: TVBT mất khả năng thanh toán phải hoàn trả VSDC toàn bộ tài sản đã sử dụng từ Quỹ bù trừ, Quỹ phòng ngừa rủi ro và chịu mọi chi phí phát sinh. VSDC được bán tài sản ký quỹ, khoản đóng góp Quỹ bù trừ bằng chứng khoán của TVBT mất khả năng thanh toán để hoàn trả các nguồn đã sử dụng.

 

Kết luận

Tóm lại, khung quy định hiện hành hướng tới sự cân bằng giữa an toàn và hiệu quả vận hành: giao dịch được ghi nhận theo trật tự chuẩn mực, vị thế được quản lý nhất quán, và nghĩa vụ tiền/tài sản được thực thi kịp thời. Cùng với đó, cơ chế kiểm soát rủi ro theo lớp giúp thị trường duy trì tính ổn định ngay cả khi phát sinh sự cố, qua đó củng cố niềm tin của nhà đầu tư. Trên cơ sở đó, hoạt động phái sinh có thể phát triển bền vững, đồng hành cùng mục tiêu nâng cao chất lượng và chiều sâu của thị trường vốn.


Vietcap là một trong những công ty dịch vụ tài chính hàng đầu Việt Nam, giúp khách hàng đầu tư và phát triển thịnh vượng. 

Chúng tôi chuyên tư vấn, cung cấp các giải pháp tài chính cho khách hàng cá nhân và khách hàng tổ chức. Những đặc quyền vô cùng hấp dẫn và thú vị chỉ dành riêng cho khách hàng cá nhân khi mở tài khoản giao dịch chứng khoán tại Vietcap:

- Miễn phí tư vấn từ các tư vấn viên chuyên nghiệp và tận tâm

- Miễn phí trải nghiệm trên những nền tảng ổn định của Vietcap

- Nhận các báo cáo phân tích chuyên sâu theo danh mục đầu tư

MỞ TÀI KHOẢN NGAY hôm nay và bắt đầu hành trình đầu tư của bạn.

Powered by Froala Editor